مشارکت در مدیریت شهری

نظام مدیریت شهری مانند دیگر نهادها در تبادل و تعامل با جامعه و شهروندان معنا پیدا می كند. یك بعد مسأله تصمیمات، قوانین و سیاست های شهرداری و بعد دیگر انتظارات و خواسته ها و نهایتاً حمایت و مشاركت فعالانه شهروندان است. از دهه ۱۹۸۰ میلادی به بعد، كارشناسان مدیریت شهری متوجه این موضوع شدند كه طرح ها و برنامه های شهری تنها زمانی موفقیت آمیز خواهند بود كه متناسب با نیازها و خواسته های اقشار، طبقات و خرده فرهنگ های گوناگون و متنوع جامعه تدوین و تبیین گردند.
نتایج تحقیقات وسیع و گسترده جامعه شناختی دال بر این امر است كه برنامه ریزی های شهری تمركزگرا دیگر قادر به حل مسائل پیچیده تر و گسترده تر كلان شهرها نیستند. بر این مبنا شاهد گرایش هرچه بیشتر مدیریت شهری و اندیشمندان جامعه شناسی شهری به برنامه ریزی محلی، مشاركتی و از پایین به بالا در قیاس با نوع سنتی برنامه ریزی دستوری و از بالا به پایین هستیم. تمركززدایی و محله گرایی در واقع واگذاری امور محله ای به مردم همان محله است. ایجاد واحدهای محله ای موجب ارتقا و كارآمدی نظام مدیریت شهری و تسهیل در اداره امور شهر و صرفه جویی های وسیع اقتصادی در درازمدت خواهد شد.
اگر باب مشاركت فعال بسته باشد و شهروند به شهرنشین تنزل پیدا كند، نه تنها شاهد رشد و تعالی شخصیت مردم، بسط و استخراج توانایی های افراد، تقویت هویت شهری و احساس تعلق به شهر، تقویت حس اعتماد و همكاری میان اهالی شهر و شهرداری ها نیستیم، بلكه دارای كمترین میزان كاركرد و بهره وری در نظام مدیریت شهری نیز خواهیم بود.
مشاركت شهروندان در جامعه شهری حامل نتایج بس گرانبها و متقابلی برای حكومت محلی و شهروندان خواهد بود. رویارویی با مسائل و مشكلاتی كه ابرشهرهای جهان با آن دست به گریبان هستند مانند انفجار جمعیت، حاشیه نشینی و اسكان غیررسمی، نابسامانی وضعیت ترافیك، آلودگی محیط زیست، سیل مهاجران روستایی به شهر و مسائل بسیار دیگر كه با تسریع فرآیند شهرنشینی، رشد سریع ارتباطات، اطلاعات و فن آوری، جهانی شدن اقتصاد و بازارهای كار و سرمایه و...، دائماً در حال گسترش و پیچیدگی بیشتر هستند، تنها با بهره گیری درست و بهینه از توان ها، استعدادها و ظرفیت های بالقوه و وسیع موجود در شهروندان و منابع شهری در حوزه های گوناگون و در قالب طرح ها و برنامه های مشاركتی قابل حل هستند.
تجارب دهه های اخیر بسیاری از كشورهای توسعه یافته و برخی از كشورهای در حال توسعه در ساماندهی مدیریت شهری، حاكی از آن است كه با پرداختن به توسعه پایدار شهر در سطوح خرد و كلان و از منظر جامعه شناختی، الگوی مناسب برای برون رفت از این چالش ها همانا الگوی مدیریت درونزای محله ای است. در این الگو درباره كوچك ترین و همگون ترین واحد شهر، یعنی محله، بررسی، سیاستگذاری، مدیریت و برنامه ریزی انجام می شود. در این دیدگاه كوچك ترین و همگن ترین واحد شهر یعنی محله، مبنا قرار می گیرد. امتداد منطقی این نگاه منجر به شكل گیری مدیریت از پایین به بالا و توأمان با مشاركت فعال شهروندان، توسعه منابع انسانی، تمركززدایی، ایجاد ظرفیت های نهادی، تعاملات اصولی، تقویت اجتماعات محلی و نهایتاً ارتقای میزان مشاركت، شعور و آگاهی جمعی شهروندان خواهد شد.
مشاركت شهروندان در جامعه شهری حامل پیامدهای مثبت و دوطرفه برای شهروندان و دولت های محلی و شهری است؛ از جمله بسط توانایی های افراد، حل مشكلات شهری از طریق مشاركت، تقویت احساس اطمینان و اعتماد بین شهروندان و شهرداری ها و نهایتاً شكل گیری و تقویت هویت شهری و احساس تعلق به شهر. در تهران قدیم، محله های شهر نقش عمده ای در سامان بخشی و سازماندهی امور شهری ایفا می كردند. هر محله ویژگی های خاص خودش را داشت و به آن ویژگی ها شاخص بود. هر محله تهران تقریباً دارای كاركردهای خاص خود بود و به گونه ای به ارائه خدمات و تولید كالاهای مختص به خود می پرداخت. به این ترتیب بود كه اهالی محله در نوعی احساس تعلق و هویت محله ای، مشترك بودند؛ به نحوی كه هر شهروند بیشتر به نام محله ای كه در آن ساكن بود شناخته می شد. البته با ورود به دوران گذار و تحولات سریع آن، این حالت نیز به مرور از دست رفت و مناسبات مزبور به هم ریخت.
در گذشته مردم در اكثر مسائل مربوط به محله همانند آبادانی محله، ایجاد امنیت در محله، دستگیری از مستمندان و... مشاركت داشتند، ولی رفته رفته این نقش مردم كم رنگ شد، شهروندان با شهر بیگانه شدند و محله ها هویت خاص خودشان را از دست دادند. در چنین وضعی شهروندان خود را منفعل و جدا از محله و شهر احساس می كنند و شهرداری ها موظف به اداره امور شهر به تنهایی و خالی از مشاركت مردم می شوند و نهایتاً محلات و شهر وضع ناپایدار پیدا می كنند.
انتظارات و توقعات مردم روزبه روز از شهرداری بالاتر رفته و شهرداری نیز از مردم سلب مسئولیت می كند. نتیجتاً هرچه مشكلات شهرداری بیشتر می شود، انتظارات و توقعات یك طرفه مردم نیز افزایش خواهد یافت و به این ترتیب شهرداری از شهروندان جدا خواهد افتاد و سوءظن و بدگمانی جای احساس محبت و یكدلی را خواهد گرفت.
مشاركت شهروندان نقش محوری در پایداری محلات شهری دارد و البته این مشاركت پایان و حد و سقفی ندارد و می تواند روزبه روز در یك جامعه تعمیق یابد.
سطوح مختلف مشاركت شهروندی را به صورت زیر می توان دسته بندی كرد: ۱- عدم مشاركت ۲- مساوات طلبی نمایشی ۳- قدرت شهروندی
اما سؤال اینجاست كه مردم چه زمانی بیشتر مشاركت خواهند كرد؟ هرچه شهرداری ها زمینه را برای حضور مؤثر و مشاركت فعال مردم آماده تر كنند و حقوق شهروندی آنان را بیشتر رعایت كنند، آنگاه مردم نیز متقابلاً احساس تعلق بیشتری به شهر نشان خواهند داد. مردم زمانی تمایل به مشاركت فعال خواهند داشت كه دارای حقوق شهروندی و قدرت عمل كافی و وافی باشند.
در این صورت است كه آنان نیز به طور فعال به وظایف خود كه همان رعایت قانون، ضوابط و مقررات است اهتمام خواهند ورزید و در چارچوب حقوق و وظایف خود مشاركت خواهند كرد. پس مشاركت معلول است نه علت. از جمله عوامل مؤثر در میزان مشاركت شهروندان، گسترش ارتباطات شهروندی و افزایش آگاهی های عمومی به ویژه در حوزه شهروندی است كه با موضوع آموزش شهروندی ارتباط تنگاتنگی دارد.
برای حركت به سوی شهری شهروندمدار و نه زورمدار، نظام مدیریت شهری معتبر، استقرار مردم سالاری و خواست مردم؛ تمركززدایی و محله گرایی در قالب انواع سازمان ها و تشكل ها و تحقق فرهنگ شهروندی، اجتناب ناپذیر است.
مشاركت های مردمی هنگامی می تواند در فرایند توسعه پایدار مؤثر و كارا باشد كه به صورت هدفدار، آگاهانه و داوطلبانه در قالب همین سازمان ها و تشكل های دولتی و غیردولتی تعیّن پیدا كند. مشاركت اشكال متنوع و مختلفی دارد كه انجمن های شورایاری در محلات(۱)، محوری ترین نوع مشاركت در اداره امور شهرها محسوب می شوند.
۱- انجمن های شورایاری محلات تهران، در اسفندماه سال گذشته(۱۳۸۴) به طور گسترده در ۴۰۰ محله شهر تهران تشكیل شد.

روزنامه همشهری- علیرضا عرب

      شهردار شهر خود باشید    

طرح ابتکاری NBN در واقع یک سیستم مدیریت شهری به شکل مشارکتی است که مردم همگام با دولت در تمامی تصمیم‌گیری‌های مربوط مشارکت می‌کنند.
یکی از جالب‌ترین و موفقیت‌آمیزترین شیوه‌ها در زمینه مدیریت شهری مدت ده سال است که در شهر روچستر ایالت نیویورک در حال اجرا است.
در این روش هر کس اقدام به ساماندهی محیط اطراف خود می‌کند و سعی دارد در تمامی اقدامات سازنده در زمینه بهبود وضعیت زندگی محل سکونت خود مشارکت کند. این سیاست عجیب که بازدهی بسیار خوبی تاکنون داشته است در اصطلاح «همسایه‌ها محیط اطراف در همسایگی خود را ساماندهی می‌کنند.» (NBN) عنوان گرفته است.
طبق این طرح ساکنان روچستر برای آینده شهر خود برنامه‌ریزی می‌کنند و الویت‌های بودجه‌بندی شهر خود را مشخص می‌کنند. در نخستین قدم شورای شهر تصمیم گرفت تا از انرژی‌های موجود در شهر و دانش شهروندان بهره گیرد. زمانی که در سال ۱۹۹۴ بیل جانسون شهردار این شهر شد یکی از اولین طرح‌های ابتکاری وی برنامه NBN بود. با جلب رضایت همه شهروندان برای برنامه‌ریزی و انجام اقدامات عمرانی، شهر به ۱۰ بخش جغرافیایی تقسیم شد. برنامه‌ریزان و شهروندان هر قسمت ترغیب به همکاری با یکدیگر و ارایه راهکارهای مناسب شدند که در نتیجه چندین طرح کاربردی که اجرای آن بر عهده شهروندان بود، حاصل شد.
از طرفی برای کسب اطمینان از سودمند بودن طرح‌های ارایه شده یک فرصت ۱۸ ماهه برای آنها در نظر گرفته می‌شد و بعد از آن طرح‌ها مورد بازبینی مجدد قرار می‌گرفت. شورای شهر همچنین ایده حضور مستقیم مشارکت‌کننده را ارایه کرد که طبق آن تنها طرح‌هایی مورد قبول واقع می‌شدند که برنامه‌ریزان شهری آن بتوانند شرکت یا شرکایی که فرمی برای پشتیبانی از پروژه را به امضا برسانند، معرفی کنند و زمانی طرح به مرحله اجرا در می‌آمد که شهروندان منابع سرمایه‌گذاری درژ پروژه را که در اجرای آن بتوانند کمک کنند، شناسایی کنند. از زمان اجرای طرح NBN حدود ۷۶ درصد از برنامه‌های ارایه شده، تکمیل شده است.
البته باید به این نکته هم اشاره کرد که اجرای طرح‌های ارایه شده به طورکامل بر عهده شهروندان نیست بلکه تلاش‌ها در راستای مشارکت هر چه بیشتر آنان در این زمینه و حمایت از طرح‌های ارایه شده توسط مردم است.
کلیه بخش‌های NBN ‌با یک سیستم کامپیوتر مرکزی یا به عبارتی شبکه ارتباطی شهر به یکدیگر متصل می‌شوند که به این طریق امکان دسترسی به اطلاعات شهری برای همگان میسر می‌شود. نرم‌افزار نقشه‌کشی GIS، اطلاعات برنامه‌ریزی سه بعدی، پست الکترونیکی مطمئن و سیستم مدیریت فایل‌ها از دیگر تسهیلات و امکانات موجود است. گروهی از مردم به همراه متخصصین کار حفظ و به روز نگه داشتن شبکه را بر عهده دارند.
موسسه NBN که توسط شورای شهر و کالج محلی اداره می‌شود به شهروندان امکانات آموزشی در زمینه مدیریت، سازماندهی جامعه و مهارت‌های برنامه‌ریزی فنی را رایگان ارایه می‌دهد. شهروندان روچستر همچنین در سیاست ‌گذاری تخصیص بودجه در زمینه های مختلف نیز صاحب نظر هستند که این امر در واقع ابزار قدرت مردم محسوب می‌شود.
از نخستین نتایج به دست آمده از اجرای نخستین طرح‌های NBNدر سال ۱۹۹۵ درک اهمیت بالا بودن کیفیت زندگی توسط مردم بود. در واقع پس از عملی شدن نخستین سیاست‌گذاری‌ها که به شکل مشارکتی انجام شد، شهروندان روچستر نسبت به حفظ محیط زندگی خود حساس شدند به طوری که همه سعی می‌کردند به نوعی در رعایت بهداشت، پیشیگیری از وقوع جرایم و هر آن چه که لازمه زندگی آرام و سالم در یک محیط شهری است نقش داشته باشند.
در نتیجه گروه‌های حفظ محیط زیست، پلیسی (نظارت بر اجرای قانون و برخورد با متخلفین) و نظارتی با مشارکت مردم تشکیل شد.
با سهیم شدن مردم در برنامه‌ریزی‌های اصولی ،نگرانی‌هایی در مورد منطقه‌گرایی و چگونگی تقسیم بخش‌های مختلف به وجود آمد که برای حل این مشکل ۱۲۰ جلسه همگانی ظرف سه سال برگزار شد. البته علت این امر این بود که طبقه‌بندی‌های منطقه‌ای در آمریکا بر اساس آن چه طبقه‌بندی اقلیدسی نام گرفته است انجام می‌شود در نتیجه توسعه در هر یک از مناطق محدود به یک کاربری خاص نظیر تجاری یا صنعتی بودن، می‌شود که البته طرح‌های NBN موجب ساماندهی نقص های موجود در این طبقه‌بندی‌ها شد.
NBN امکان سرمایه‌گذاری‌های خصوصی را برای پیشبرد اهداف توسعه شهری فراهم می‌کند که همین امر منجر به ساخت بسیاری از مراکز رفاهی و تفریحی توسط مردم شده است.
دانشگاه‌های روچستر در هر دوره حدود ۰۰۰/۷۰ دانشجو به طور تمام وقت ثبت نام می‌کنند و باید گفت که بیشتر این دانشگاه‌ها در توسعه اقتصادی شهر و اجرای طرح‌های NBN نقش بسیار مهمی دارند.
ظرف ده سال گذشته NBN در ارتباط مجدد مردم و دولت نقش مهمی ایفا کرده است علاوه بر این بیانگر این مطلب بوده است که دولت محلی هم می‌تواند در راستای اهداف مردم عمل کند به نوعی که شهروندان کنترل امور زندگی خود را در اختیار داشته باشند و بتوانند در کلیه برنامه‌ها مشارکت کنند.
با بازنشستگی بیل جانسون شهردار شهر روچستر و مبتکر طرح NBN در اول ژانویه ۲۰۰۶ نیروهای جدید نیز مصمم هستند با حفظ همان اصول در راستای اهداف NBN با مشارکت مردم قدم بردارند.

http://urbanization.blogfa.com

   S5 معرف مدیریت ژاپنی   

 عبارت 5s براساس حروف ابتدای پنج واژه ژاپنی انتخاب شده و از پایه ای ترین واصولی ترین ابزار ارتقاء بهره وری سازمانی میباشد (سوزوکی)پیام استرتژیک این سبک بگونه ای است که حتی یک روز را نباید بدون ایجاد نوعی بهبود در بخشهای سازمان یا شرکت سپری نمود به فرمایش پیامبر اکرم : مسلمانی که دو روزش برابر باشد مغبون است .چنین فرمایشی در آن زمان به سطح بالای اندیشه ایشان دلالت داشته و حال اگر ما  در بکار بستن آن در زندگی شخصی و محیطهای کاری غفلت نمی نمودیم اوضاع بگونه ای دیگر می بود. چنانکه مرحوم  مجتبی کاشانی به این امر اشاره نموده:

رمــز پيروزي ژاپن بسـته پنـج عامل است

گرچه آن در دين ما داراي شرح كامل اسـت

ليك آنها در عمل آن را عبارت گشــته اند

رتبه اول به توليـد و تجـارت گشـــته اند

رمـز اول، هر چه زائد را بـرون بردن ز كار

Seiri

رمـز دوم، هر چه را در جاي خود دادن قرار

Seiton

رمز ســوم، هرچه در جايش نهادن بعد كار

Seiso

رمز چهـارم، شــيوه آموزش زنجـيره وار

Seiketsu

رمز پنجـم، در نظافت شــهره دوران شدن

Shitsuke

در حقيقـت پاسـدار نيمي از ايمان شــدن

آنچه ژاپن آزمــوده جمله در احكام ماست

همـتي بايد كه اين شايســتگي انعام ماست

این پل در منتهی الیه شمال غربی روستای گوراب تولم ، بر روی یکی از شاخه های فرعی رودخانه گازروبار و در جهت شرق به غرب قرار دارد. جهت پل شرقی و غربی دارای یک دهانه با قوس جناغی است جان پناه جنوبی تقریباً سالم مانده است در حالیکه جان پناه شمالی پل تا حدود ۸۰ درصد تخریب شده که ارتفاع باقی مانده جان پناه در ضلع شمالی در بعضی نقاط به ۳۰ سانتیمتر می رسد.

کف گذرگاه پل در گذشته سنگ فرش بوده و قسمتهای زیادی از آن بر اثر تردد وسایل نقلیه از بین رفته است . آثاری از قسمتی از قوصی کوچکتر در ضلع شرقی پل مشهود می باشد و به تبع وجود دهانه هایی دیگر را در ساختار پل اشاره می نماید که با کمی کاوش و خاکبرداری از اطراف پل این امر نیز ممکن می گردد. ملات بین آجرها از نوع ساروج می باشد.

حکایت گنج  روستای گوراب تولم

گوراب تولم در زمان حکومت صفوی مرکز خزانه داری حکومت منطقه و وابسته به فومن بود ، طی اطلاعاتی که از بزرگان این روستا کسب کردیم مالیات های زیاد ، حمله مغول ها و… باعث شد تا ساکنان این روستای تاریخی سکه ها و اجناس گرانبهای خود را در زیر زمین مخفی کنند ، همچنین حملات راهزنان به خزانه و تخریب ساختمان آن در جنگ ها نیز باعث می شد تا برخی از بسته های سکه زیر زمین بمانند .

 دز زمان حکومت پهلوی مردم این روستا به صورت اتفاقی سکه هایی ( نقره ، مس و طلا ) نیز یافتند . این سکه ها درون کوزه هایی قرار داشتند . طبق قوانین این زیر خاکی ها متعلق به دولت و سازمان میراث فرهنگی میباشند اما حال  برخی افراد سود جو ( داخل و خارج کشور ) هستند که بهای خوبی برای این سکه ها میپردازند و همین باعث شده است که دزدانی شبانه به این روستا بیایند و طبق اطلاعات ( نقشه ، کتاب و… ) شروع به حفاری کنند که البته یافتن آن سکه ها کار آسانی نیست یا به اعتقاد یک سری از مردمان به “شانس” بستگی دارد .

بار ها مشاهده شده که مردم در حال شخم زدن مزرعه شاهد بیرون آمدن آجر های خشتی ، کوزه های شکسته شده و… باشند ولی این میراث که گوراب را نسبتا معروف کرده ضرر هایی هم دارد …. کنده کاری های کنار جاده و زمین های شخصی مردم از جمله این ضرر هاست . همچنین درختی قدیمی در این روستا وجود دارد که به گفته مردم حداقل ماهی ۲ بار به صورت مخفیانه حفاری می شود و حال این حفره ها به یک گودال بزرگ تبدیل شده اند .

اهالی روستای گوراب تولم گفتند: پس از سال ها انتظار برای ساخت پل و مرمت  پل تاریخی گوراب تولم فقط پایه های آن احداث شده است با توجه به ویژگی های معماری پل منحصر بفرد گوراب تولم می طلبید میراث فرهنگی گیلان در حفظ و مرمت این ابنیه تاریخی همت گماردکه متاسفانه چشم ها را بروی این آپار بست تا زخم ی تر از قبل شود.

آنها گفتند با تمام تلاش  شورای محل و دهیاری گوراب تولم  قرار شد تا پل جدیدی در کنار این اثر تاریخی احداث  شود که متاسفانه با ۵۰ میلیون تومان که به آن اختصاص یافت پیمانکار مربوطه فقط دو پایه را احداث کرده است و مابقی پروژه را به امان خدا رها ساخته است و این در حالی است که مردم هنوز مجبور از عبور از این  پل تاریخی هستند.

آنها در ادامه خواستار تکمیل پل نیمه کاره مانده و توجه ویژه به میراث فرهنگی و ابنیه های تاریخی شدند و گفتند: مرمت و احیای آثار تاریخی شهر‌ستان و توجه ویژه به این مهم می ‌تواند نقش موثری در توسعه صنعت گردشگری و ایجاد اشتغال و شکوفایی اقتصاد منطقه داشته باشدو مسوولان امر با رسیدگی به این موضوع حل  مشکلات عبور و مرور ساکنان این روستا ها را در اولویت قرار دهند.

به هر حال باید گفت حفظ و مرمت آثار تاریخی گیلان با توجه به بالا بودن رطوبت نسبی هوا ضرورتی اجتناب ناپذیر است.از سویی توجه بیشتر به آثار تاریخی این استان می تواند به رونق هر چه بیشتر اقتصاد گردشگری و رونق معیشتی مردم موثر باشد. میراث فرهنگی شامل آثار باقیمانده از گذشتگان است که نشانگر حرکت انسان در طول تاریخ است و با شناسایی آن زمینه شناخت هویت و خط حرکت فرهنگی بشریت میسر می شود.به یقین بسیاری از آثار باقیمانده از گذشتگان حاصل ازاین تجربه ها بوده و از این نظر برای انسان ارزشمند است و از این طریق زمینه ‌های عبرت برای انسان فراهم می آید.

http://scna.ir/11327/

   NBN موفق ترین شیوه مدیریت شهری  

نخستین قدم شورای شهر تصمیم گرفت تا از انرژی های موجود در شهر و دانش شهروندان بهره گیرد. زمانی که  «بیل جانسون» شهردار این شهر شد یکی از اولین طرح های ابتکاری وی برنامه NBN بود. با جلب رضایت همه شهروندان برای برنامه ریزی و انجام اقدامات عمرانی، شهر به چند بخش جغرافیایی تقسیم شد. برنامه ریزان و شهروندان هر قسمت ترغیب به همکاری با یکدیگر و ارایه راهکارهای مناسب شدند که در نتیجه چندین طرح کاربردی که اجرای آن بر عهده شهروندان بود، حاصل شد. از طرفی برای کسب اطمینان از سودمند بودن طرح های ارایه شده یک فرصت چند ماهه برای آن ها در نظر گرفته می شد و بعد از آن طرح ها مورد بازبینی مجدد قرار می گرفت.

شورای شهر همچنین ایده حضور مستقیم مشارکت کننده را ارایه کرد که طبق آن تنها طرح هایی مورد قبول واقع می شدند که برنامه ریزان شهری آن بتوانند شرکت یا شرکایی که فرمی برای پشتیبانی از پروژه را به امضا» برسانند، معرفی کنند و زمانی طرح به مرحله اجرا در می آمد که شهروندان منابع سرمایه گذاری در پروژه را که در اجرای آن بتوانند کمک کنند، شناسایی کنند. از زمان اجرای طرح NBN بخش زیادی از برنامه های ارایه شده، تکمیل شده است.

البته باید به این نکته هم اشاره کرد که اجرای طرح های ارایه شده به طور کامل برعهده شهروندان نیست بلکه تلاش ها در راستای مشارکت هرچه بیشتر آنان در این زمینه و حمایت از طرح های ارایه شده توسط مردم است. کلیه بخش های NBN با یک سیستم کامپیوتر مرکزی یا به عبارتی شبکه ارتباطی شهر به یکدیگر متصل می شوند که به این طریق امکان دسترسی به اطلاعات شهری برای همگان میسر می شود. نرم افزار نقشه کشی GIS، اطلاعات برنامه ریزی سه بعدی، پست الکترونیکی مطمئن و سیستم مدیریت فایل ها از دیگر تسهیلات و امکانات موجود است.

گروهی از مردم به همراه متخصصین، کار حفظ و به روز نگه داشتن شبکه را برعهده دارند. موسسه NBN که توسط شورای شهر و کالج محلی اداره می شود به شهروندان امکانات آموزشی در زمینه مدیریت، سازماندهی جامعه و مهارت های برنامه ریزی فنی را رایگان ارایه می دهد. شهروندان «روچستر» همچنین در سیاستگذاری تخصیص بودجه در زمینه های مختلف نیز صاحب نظر هستند که این امر در واقع ابزار قدرت مردم محسوب می شود. از نخستین نتایج به دست آمده از اجرای نخستین طرح های NBN درک اهمیت بالا بودن کیفیت زندگی توسط مردم بود. در واقع پس از عملی شدن نخستین سیاستگذاری ها که به شکل مشارکتی انجام شد، شهروندان «روچستر» نسبت به حفظ محیط زندگی خود حساس شدند به طوری که همه سعی می کردند به نوعی در رعایت بهداشت، پیشیگیری از وقوع جرایم و هر آنچه که لازمه زندگی آرام و سالم در یک محیط شهری است نقش داشته باشند. در نتیجه گوه های حفظ محیط زیست، پلیسی(نظارت بر اجرای قانون و برخورد با متخلفین) و نظارتی با مشارکت مردم تشکیل شد. با سهیم شدن مردم در برنامه ریزی های اصولی، نگرانی هایی در مورد منطقه گرایی و چگونگی تقسیم بخش های مختلف به وجود آمد که برای حل این مشکل جلسه همگانی ظرف سه سال برگزار شد. البته علت این امر این بود که طبقه بندی های منطقه ای در آمریکا بر اساس آنچه طبقه بندی «اقلیدسی» نام گرفته است، انجام می شود در نتیجه توسعه در هر یک از مناطق محدود به یک کاربری خاص نظیر تجاری یا صنعتی بودن، می شود که البته طرح هایNBN موجب ساماندهی نقص های موجود در این طبقه بندی ها شد.

NBN امکان سرمایه گذاری های خصوصی را برای پیشبرد اهداف توسعه شهری فراهم می کند که همین امر منجر به ساخت بسیاری از مراکز رفاهی و تفریحی توسط مردم شده است. دانشگاه های «روچستر» در هر دوره حدود هفتادهزار طور تمام قت ثبت نام می کنند و باید گفت که بیشتر این دانشگاه ها در توسعه اقتصادی شهر و اجرای طرح هایNBN نقش بسیار مهمی دارند. ظرف ده سال گذشتهNBNدر ارتباط مجدد مردم و دولت نقش مهمی ایفا کرده است.

علاوه براین بیانگر این مطلب بوده است که دولت محلی هم می تواند در راستای اهداف مردم عمل کند به نوعی که شهروندان کنترل امور زندگی خود را در اختیار داشته باشند و بتوانند در کلیه برنامه ها مشارکت کنند. با بازنشستگی «بیل جانسون» شهردار «روچستر» و مبتکر طرحNBN در اول ژانویه سال 2006، نیروهای جدید مصمم هستند با حفظ همان اصول در راستای اهداف NBN با مشارکت مردم قدم بردارند.

منبع : روزنامه ابتکار

چراعملکردشهرداری مشهداز شهرداری اصفهان موفق‌تر بوده است؟

یادداشت وارده*

"آن‌کس که تخصص ندارد و کاری را می‌پذیرد، بی‌تقواست."

                                        شهید دکتر مصطفی چمران

کمتر کسی است این روزها نداند که پیشرفت یک شهر به توانایی مدیریت آن شهر بستگی دارد. اصفهان، شهری که روزگاری نیمه ای از جهانش میخواندند و شهر زیبای عشاق جهان لقب گرفته بود، این روزها حال و روز خوشی ندارد. شهری که زنده رودش چون کویری خشک به گذشته اش طعنه میزند ! شهری که مار آهنین بر پیکره نیمه جان میراثش افتاده ! و گذشته ی درخشانش به دست مدیریت شهری دست خوش سعی و خطا شده است.

مقاله زیر که خلاصه آن در روزنامه شرق مورخ ۱۳۹۲/۱۲/۵ چاپ شده است به صورت تحلیلی به وضعیت مدیریت منابع انسانی در سطح شهرداران و معاونین ایشان در کلان شهرهای ایران پرداخته است. این مقاله با رویکرد نقد منصفانه نوشته شده و خوشبختانه از ادبیات تخریبی خالی است. نتیجه مطالعه مذکور نشان می‌دهد در میان کلان‌شهرهای مورد بررسی، ‌شهر اصفهان بیشترین تخصص دانشگاهی نامرتبط و ‌شهر مشهد بیشترین تخصص دانشگاهی مرتبط با سمت را دارد. نتیجه قابل توجه دیگر، جایگاه اصفهان (که همیشه به داشتن مدیران کارآمد مشهور بوده) در قعر رتبه‌بندی امتیاز ترکیبیِ تخصص - مقطع تحصیلی و رتبه نخست مشهد در این زمینه است. به هر حال  امیدواریم که این مقاله و مطالب مرتبط دست به دست بین همه شهروندان اصفهانی و در سطحی بالاتر بین شهروندان شهرهای مختلف برسد و بتواند حداقل سطح مطالبات مردم جهت انتخاب افراد شایسته به عنوان شهردار و معاونین شهرداری ها را ارتقاء دهد.

مدیران متخصص، ارکان موفقیت شهرداری‌های کلان‌شهرها

چهارمین دوره انتخابات شورای اسلامی شهر با همه فراز و نشیب‌ها و حرف و حدیث‌های آن به پایان رسید و مردم شهرهای مختلف، اعضای شورای شهر خود را برگزیدند؛ نمایندگانی که قرار است در ۴ سال آینده تأمین‌کننده و حافظ منافع شهروندان شهرشان باشند. اما قرار نیست مردم بعد از این رای به خانه روند و همه چیز را تا ۴ سال دیگر به اعضای شورا واگذار کنند. آ‌ن‌ها باید به طور مستمر شورای شهر را رصد کرده و مطالباتشان را از ایشان پیگیری نمایند. بدون شک، یکی از مهم‌ترین این مطالبات انتخاب شهرداری شایسته است که بتواند امور شهر را به خوبی اداره کرده و باعث ارتقاء رفاه شهروندان و جایگاه ملی و بین المللی شهرها گردد. این مهم میسر نمی‌گردد مگر این که مدیران ارشد شهرداری‌ها که توسط شهرداران آتی تعیین می‌شوند، افراد متخصص، متعهد و با تجربه‌ای باشند. از میان سه ویژگی مذکور، اهمیت تخصص روز به روز بیشتر بر همگان آشکار می‌شود، به خصوص در کلان‌شهرهای ایران که با مسائل و چالش‌های گوناگونی مواجه‌اند که حل آن‌ها جز با تخصص‌گرایی ممکن نمی‌باشد. اینکه صرفاً تجربه مدیریتی و تعهد ملاک انتخاب مدیران قرار گیرد و در صدد توجیه حضور افراد بدون تخصص دانشگاهی مرتبط در پست‌های کلیدی باشیم، به سخره گرفتن نظام آموزشی و کارکردهای آن در قرنی است که دانش نیروی انسانی در درجه اول اهمیت قرار گرفته و حرف اول و آخر را در توسعه شهرها می‌زند.

در همین رابطه و در ایام تبلیغات انتخابات، مطلبی در ویژه‌نامه انتخاباتی روزنامه شرق(چهارشنبه، ۲۲ خرداد) با عنوان "مدیریت موثر منابع انسانی،کلید پیشرفت شهر" منتشر گردید که در آن به پیشرفت‌های سال‌های اخیر شهر مشهد در اثر فعالیت‌های شهرداری این شهر در مقایسه با اصفهان پرداخته و برای مثال به بهبود حمل ‌و‌نقل عمومی، افتتاح مترو، مراکز تفریحی متعدد و المان‌های زیبای شهری اشاره شده بود. سپس نگارنده از میان عوامل متعدد موثر در عملکرد مثبت شهرداری مشهد به مدیریت موثر منابع انسانی اشاره کرده بود. نگارنده به درستی یکی از بارزترین شاخصه‌های تخصص‌گرایی را بکارگیری مدیران ارشدی (شامل شهردار، معاونین وی، مدیران عامل سازمان‌های وابسته و شهرداران مناطق) دانسته بود که تخصص دانشگاهی مرتبط با موضوع فعالیتشان داشته و در سطوح عالی تحصیلی باشند. آنچه از نتیجه مقایسه به دست آمده بود، وضعیت مطلوب‌تر شهرداری مشهد در این عرصه است به طوری که گرچه شهرداری اصفهان ۲ دانش‌آموخته یا دانشجوی دکترای بیشتر از شهرداری مشهد دارد اما دانش‌آموختگان یا دانشجویان ارشد آن ۱۲ عدد کمتر از شهرداری مشهد با ۲۴ دانش‌آموخته یا دانشجوی ارشد است. همچنین میزان مرتبط بودن تخصص‌ها با سمت‌ها در شهرداری مشهد بیشتر است.

تحصیلات عالی و مرتبط یک شرط لازم و البته نه کافی برای احراز صلاحیت و شایستگی تصدی هر سمتی می‌باشند که در کنار تجربه و تخصص سه ضلع مثلث شایسته‌سالاری در مدیریت شهری را تشکیل می‌دهند و هیچ‌یک نمی‌تواند جای دیگری را پر کند. با الهام گرفتن از مقاله فوق، در مقاله حاضر سعی گردیده مدرک تحصیلی شهردار و معاونین شهرداری‌های برخی کلان‌شهرهای مهم ایران با یکدیگر مقایسه شده و سطح تحصیلات و میزان ارتباط تخصص آن‌ها با وظایفی که در این جایگاه دارند بررسی شود. این مقایسه از این منظر اهمیت دارد که شهردار و معاونین وی، کلید‌ی‌ترین افراد تصمیم‌گیر در سیستم شهرداری هستند. به خصوص این‌که معاونت‌ها به عنوان بخش‌های ستادی سیستم شهرداری نقش سیاست‌گذاری کلان در امور شهری را به عهده دارند و فعالیت‌های سازمان‌ها و شهرداری‌های مناطق شهرداری به طور مستقیم و غیرمستقیم تحت تاثیر این سیاست‌هاست. بدیهی است هر چقدر هم که سایر مدیران شهرداری همچون مدیران میانی معاونت‌ها، مدیران عامل سازمان‌ها و شهرداران مناطق متخصص باشند، باز هم گلوگاه تصمیم‌گیری، شهردار و معاونینش هستند. بنابراین، نتیجه مقایسه صورت‌گرفته می‌تواند هدایت‌گر انتخاب شهرداران آتی و تاثیرگذاری بر انتصاب معاونین ایشان توسط منتخبین شورای شهر در برخی کلان‌شهرها و انتظارات شهروندان از نمایندگانشان در این زمینه باشد

برای انجام مقایسه، معاونت‌های مشابه بین شهرداری کلان‌شهرهای اصفهان، تبریز، تهران، شیراز و مشهد انتخاب شدند. در انتخاب معاونت‌های مشابه، شرح مشابهت وظایف این معاونت‌ها ملاک اصلی بوده و در برخی موارد تفاوت‌هایی اندک در نام آن‌‌ها وجود دارد. سپس اطلاعات مربوط به مدرک تحصیلی شهرداران و معاونین ایشان از طریق مراجعه به سایت شهرداری‌ها، تماس با بخش‌های مربوط و پرس‌و‌جو از افراد مطلع بدست آمده است و سعی شده آخرین مدرک تحصیلی افراد نامبرده مشخص گردد. لازم به ذکر است علی‌رغم اینکه انتظار می‌رفت شهرداری‌های کلان‌شهرها در این زمینه اطلاع‌رسانی شفافی داشته باشند، در برخی موارد هیچ‌گونه اطلاعاتی وجود نداشت و پیگیری‌های تلفنی نیز با پاسخ منفی و گاهی کتمان مواجه می‌شد. در مرحله بعد، طبق نظر افراد خبره، بر اساس این که تخصص دانشگاهی شهردار و معاونین وی به چه میزان مرتبط با شرح وظایف ایشان می‌باشد، جدول ۱ تکمیل گردید. همچنین میزان تخصص‌های مرتبط، نیمه مرتبط و نامرتبط بر حسب درصد در نمودار ۱ و تعداد مقاطع مختلف تحصیلی بر حسب درصد برای هر یک از کلان‌شهرها در نمودار ۲ قابل مشاهده است. این نمودارها صرفاً بر اساس سمت‌هایی که اطلاعات آن‌ها موجود بوده تهیه شده‌اند. در پایان نیز از ترکیب امتیاز میزان مرتبط بودن تخصص با سمت و امتیاز سطح تحصیلات، امتیاز ترکیبی هر شهر بدست آمد. بدین‌صورت که برای تحصیلات نامرتبط، نیمه‌مرتبط و مرتبط با سمت به ترتیب امتیازات ۱، ۳ و ۵ و برای مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا نیز همین ترتیب امتیازات در نظر گرفته شد (همچنین دانشجوی هر مقطع با دانش‌آموخته آن مقطع معادل در نظر گرفته شد). سپس برای هر شهرداری، ضریب مقطع تحصیلی هر مدیر ارشد (مثلاً ۵ برای دکترا) در ضریب ارتباط تخصص آن مدیر با سمتش (مثلاً ۳ برای نیمه‌مرتبط) ضرب گردید. در نهایت از مجموع امتیازات شهردار و معاونینش، امتیاز ترکیبیِ تخصص - مقطع تحصیلی برای آن شهرداری به دست آمد (نمودار ۳).

نتیجه بررسی مذکور نشان می‌دهد در میان کلان‌شهرهای مورد بررسی، ‌شهر اصفهان بیشترین تخصص دانشگاهی نامرتبط و ‌شهر مشهد بیشترین تخصص دانشگاهی مرتبط با سمت را دارد. نتیجه قابل توجه دیگر، جایگاه اصفهان (که همیشه به داشتن مدیران کارآمد مشهور بوده) در قعر رتبه‌بندی امتیاز ترکیبیِ تخصص - مقطع تحصیلی و رتبه نخست مشهد در این زمینه است. جایگاه اصفهان به حدی پایین است که حتی خطاهای احتمالی در داده‌های گردآوری شده بعید است تغییری در آن ایجاد ‌کند. با دقت در نمودارهای ارائه شده نتایج دیگری نیز بدست می‌آید که مجال ذکر آن نیست.

با توجه به نتایج فوق، انتظار شهروندان این خواهد بود که کاستی‌های تخصصی موجود در میان شهرداران و معاونین آن‌ها برطرف گردد، به خصوص در شهرهایی که وضعیت نامطلوب‌تری در سطح مدیریت ارشد نسبت به سایرین دارند و اثر آن در توسعه شهر مشخص شده یا خواهد شد. بنابراین اعضای شورای شهر آتی این کلان‌شهرها، باید در راستای مسوولیت سنگینی که شهروندان به آن‌ها محول کرده‌اند، اولین گام را در جهت منافع شهر، محکم برداشته و علاوه بر انتخاب شهرداری شایسته (که البته وجهه سیاسی پررنگی دارد)، نسبت به معاونین وی نیز حساسیت لازم را به خرج دهند تا مدیران ارشد این شهرداری‌ها در قرن ۲۱ افرادی با تخصص لازم در عرصه مسوولیت خود باشند. به خصوص اینکه معاونت‌های شهرداری به طور ماهوی به جز معاونت فرهنگی - اجتماعی، باید کمترین تاثیر را از جهت‌گیری‌های سیاسی و جناجی بپذیرند و بنابراین انتخاب افراد شایسته برای قرار گرفتن در راس مدیریت آن‌ها سهل‌تر است. پیچیدگی اداره شهرهای بزرگ بسیار بیشتر از بنای یک ساختان چند طبقه یا جراحی قلب است. بنابراین همانطور که طراحی ساختمان به عهده مهندس معمار است و نه فرضاً مهندس شیمی و جراحی قلب در حوزه تخصص جراح متخصص قلب می‌باشد و نه پزشک زنان، سمت شهردار و معاونت‌های شهرداری نیز باید به افرادی با تخصص مرتبط و سطح تحصیلات عالی سپرده شود؛ مطالبه‌ای که هم‌اکنون باید در دستور کار شهروندان کلان‌شهرهای ایران باشد. بی‌شک چنین خواستی از اعضای منتخب شورای شهر در ‌شهرهایی با این همه نیروی کارآمد و نخبه، انتظاری دور از واقعیت نیست.

مقایسه‌ی مدرک تحصیلی مدیران شهرداری مشهد و اصفهان
منبع: روزنامه‌ی شرق٬ ویژه‌نامه‌ی اصفهان

  عوارض اتوبان‌های شهری  

تجربیات سایر کشورهای جهان، از شرق و غرب عالم نشان می دهد مسئولان مدیریت شهری کلانشهرهای عالم برای عبور برخی خودروها از بعضی معابر درون شهری، عوارض عبور و مرور دریافت می کنند. به بیان دیگر، گرفتن عوارض از خودروها برای گذشتن از خیابانهای درون شهر، "پول زور"  نیست، بلکه گرایشی جهانی برای تنظیم عبور و مرور درون شهری تلقی می شود. در این گزارش، برخی از تجربیات سایر کشورهای جهان، منعکس شده که نشان می دهد گرفتن پول در سایر کلانشهرهای خارجی برای عبور خودروهای شخصی، خیلی تعجب برانگیز نیست:

لندن، بهشت عوارض بگیرها
پل دارتفورد در لندن، یکی از نمونه های جهانی اخذ عوارض معابر درون شهری است. هنگامی که شاهراه حرکتی M25 دورتادور شهر لندن در سال 1986 کامل شد، دو تونل دارتفورد اتصال حیاتی به شبکه جاده ای سراسری را تامین نمود. ترافیک شاهراه خیلی زود از حداکثر گنجایش 65 هزار خودرو در روز به طور متوسط و همچنین پیش بینی هایی که عملکرد شاهراه را تا 40 میلیون خودرو در سال نشان می دهد، تجاوز کرد. بنابراین نیاز به احداث یک پل عوارضی جدید در دارتفرود احساس شد تا حجم اضافی مورد نیاز را به موازات شاهراه M25 توسط دو تونل عوارضی موجود تامین کند که یکی در سال 1963 و دیگری در سال 1980 افتتاح شد.

شبکه بزرگراهی لندن و جایگاه عوارضیهای شهری

هزینه کل پروژه 230 میلیون دلار (124 میلیون پوند) بود، که 160 میلیون دلار برای پل و 70 میلیون دلار برای دو تونل موجود در عرض رودخانه بود. تامین این هزینه به عهده Bank of America بود که به صورت وام در اختیار پروژه قرار گرفت. این بانک عضو کنسرسیوم خصوصی مجری پروژه بوده و بازگشت سرمایه آن از طریق عوارض دریافتی از پل در طول زمان پروژه خواهد بود. نرخهای جدید عوارض عبور از پل هر سال تعیین میشود و آژانس بزرگراهها بر این نرخها نظارت میکند تا افزایش آنها بیشتر از تورم نباشد.

دوبلین، عوارضی ورودی تونل بندری
تونل بندری دوبلین، تونل ترافیکی جادهای واقع در دوبلین، ایرلند است که بخشی از بزرگراه M50 را شکل میدهد. تونل دوقلوی دوبلین بندر دوبلین، واقع در شرق دوبلین مرکزی، و بزرگراه M1 نزدیک به فرودگاه دوبلین را به هم متصل میکند. طول خود تونل 5/4 کیلومتر بوده و کل پروژه 6/5 کیلومتر طول دارد. هزینه نهایی در حدود 752 میلیون یورو است. این تونل در دسامبر 2006 افتتاح شد. عوارض پیشبینی شده در این تونل دارای سه مرحله به شرح زیر است:
نرخهای عوارض عبور از تونل بندری دوبلین پیش از 2010

نیوزیلند، اخذ عوارض دروازه ای
جاده عوارضی دروازهای شمالی (NGTR) اولین جادهای در نیوزلند است که به طور کامل پرداخت عوارض به صورت الکترونیکی انجام میشود و یکی از بزرگترین و پرچالشترین پروژههای ساخت و ساز جادهای است. این جاده بزرگراه شمالی (SH1) را 5/7 کیلومتر در جهت شمال از Orewa تا Puhoi گسترش داده و جایگزینی برای جاده دو لاینه از Orewa تا Waiwera فراهم میکند. ساخت جاده در دسامبر 2004 شروع شده و در ژانویه 2009 تکمیل شده است و از بزرگراههای درون شهری اصلی محسوب میشود. هزینه تخمین زده برای ساخت پروژه بیش از 100 میلیون دلار میباشد.
عوارض پرداختی برای این بزرگراه به شرح زیر است:

جدول چهار- نرخهای عوارض عبور از جاده عوارضی دروازهای شمالی (NGTR)

پروژه عملیات نوسازی بزرگراه 9A در نیویورک
بخش چهارم بزرگراه 9A در نیوریورک که به West Side Highway معروف است از راه‌های بسیار مهم و حیاتی در لبه غربی منهتن بوده و شهر نیویورک را به حومه اطراف آن متصل میکند. نوسازی دوباره بزرگراه نیاز به تامین مالی در حدود 400 میلیون دلار از بخش خصوصی و عمومی داشت. هزینه طراحی و نقشهکشی پروژه 18 میلیون دلار و هزینه ساخت 380 میلیون دلار برآورد گردید. تعهدات مالی شامل موارد زیر است:
-      95 میلیون دلار از دپارتمان حمل و نقل ایالت نیویورک (NYSDOT)
-      80 میلیون دلار از دولت فدرال
-      4 میلیون دلار از حوزه کسب و کار منطقه
-      134 میلیون دلار این پروژه توسط شرکت Vollmer Associates LLP سرمایهگذاری میگردد.
-      وام بانکی به مبلغ 85 میلیون دلار، 38 سال وام با بهره ثابت معادل با بهره اوراق خزانه 30 ساله.
نکته قابل توجه در این است که این اولین مرتبهای است که چنین وامی برای ساخت یک بزرگراه به شرکت خصوصی داده میشود. از آنجا که این بزرگراه یکی از پررفتوآمدترین مسیرها به نیویورک است، تنها بر روی مسیری که به منهتن ختم میگردد، عوارض وضع نمودند. بنابر قرارداد این شرکت با دپارتمان حمل و نقل ایالت نیویورک برای مدت 30 سال وسایط نقلیهای که از این بزرگراه وارد نیویورک میشوند، مبلغی را که سالانه توسط نمایندگانی از دپارتمان حمل و نقل، شهرداری نیویورک و شرکت مذکور تعیین میگردد، پرداخت نمایند.

سئول، عوارض عبور از تونل شمال- جنوب

از سال 1966 متولیان شهری در سئول (پایتخت کره جنوبی) تصمیم به تعیین عوارض برای تونل‌های شهری خود گرفتند. این تصمیم به منظور جبران هزینه های تاسیس تونل صورت پذیرفت و میزان آن 10 سنت (دلار آمریکا) در نظر گرفته شد. از تایخ 11 نوامبر سال 1996، مقررات مربوط به  congestion charge برای تونل‌ها دچار تغییر شد. تحت این شرایط جدید، هزینه در نظر گرفته شده معادل 2000 وون (حدود ۱.۵ دلار آمریکا)  در روزهای عادی هفته (قبل از 7 صبح یا بعد از 21 شب) بود که برای همه اتوموبیل‌های شخصی با 1 یا 2 سرنشین (با احتساب راننده) که قصد عبور از دو تونلی را داشتند که جنوب شهر را به قسمت مرکزی شهر (CBD) متصل می نمایند اعمال میشد و مقدار تنبیه برای عدم پرداخت عوارض معادل ۷.۵ دلار است. لازم به ذکر است که در سایر ساعات و روزها و همچنین برای اتومبیلهای با بیش از 2 سرنشین،  اتوبوس، ون، کامیون، تاکسی و ... عبور از این تونل‌ها رایگان است.

این دو تونل، قبل از اعمال این قانون دارای تراکم ترافیکی بسیار بالایی بود. در سال 1996، 90 درصد ترافیک عبوری از تونل را اتومبیل‌های شخصی تشکیل می دادند که از این تعداد 78 در صد این خودروها تک سرنشین بودند. پس از سال 1996 (اجرای این مقررات) تعداد وسایل نقلیه عبوری از این تونل‌ها روند نزولی پیدا کرد (از 90000 در روز در دو جهت) اما مجدداً در سال 2000 این تعداد به 94000 افزایش پیدا کرد که اکثریت آنها شامل خودروهای معاف از پرداخت عوارض (همانند تاکسی ها) می‌شد.

منبع: گزارش بررسی امکان تامین هزینه های حمل و نقل، مرکز مطالعات شهر تهران،

یک روز ملا نصر الدين براي تعمير بام خانه خود مجبور شد مصالح ساختماني را بر پشت الاغ بگذارد و به بالاي پشت بام ببرد. الاغ هم به سختي از پله ها بالا رفت. ملا مصالح ساختماني را از دوش الاغ برداشت و سپس الاغ را بطرف پايين هدايت كرد. ملا نمي دانست كه خر از پله بالا مي رود، ولي به هيچ وجه از پله پايين نمي آيد. هر كاري كرد، الاغ از پله پايين نيامد. ملا  الاغ را رها كرد و به خانه آمد كه استراحت كند. در همين موقع ديد الاغ دارد روي پشت بام بالا و پايين مي پرد. وقتي كه دوباره به پشت بام رفت، مي خواست الاغ را آرام كند كه ديد الاغ به هيچ وجه آرام نمي شود. برگشت و بعد از مدتي متوجه شد كه سقف اتاق خراب شده و پاهاي الاغ از سقف آويزان شده است. بالاخره الاغ از سقف به زمين افتاد و مرد. بعد ملا نصرالدين گفت:لعنت بر من كه نمي دانستم كه اگر خری به جايگاه رفيع و پست مهمي برسد، هم آنجا را خراب مي كند و هم خودش را مي كشد.

سوغات استانهای ایران

هر یک از استانهای کشور عزیزمان ایران صنایع دستی و سوغاتهای خاص خود را که بیانگر فرهنگ مردم آن اقلیم می باشد را دارا است. با چندی از این سوغاتها آشنا شوید.

 استان های خراسان :با توجه به تنوع و رونق صنایع دستى و نیز حضور بارگاه حضرت رضاعلیه‌السلام که تبرکى خاص به سوغاتى هاى مشهد داده است، خرید سوغات از مشهد براى هر مسافرى اهمیت خاصى دارد. بازار رضا که در ضلع شرقى خیابان امام رضا و در نزدیکى حرم واقع شده است، از مهمترین مراکز خرید زوار به شمار میرود. بازار رضا در دو طبقه احداث شده است، در طبقه دوم آن کارگاه هاى کوچک صنایع دستى، طلاکارى، فیروزه تراشى و گلدوزى ایجاد شده است. ترقبه و شاندیز نیز در سالیان اخیر به مرکز فروش صنایع دستى و خشکبار تبدیل شده اند.قالى مخصوصا فرش کاشمر، انواع انگشتر و زینت آلات فیروزه وعقیق، انواع پوستین و مصنوعات سنگى از محصولات صنایع دستى خراسان هستند.
همچنین صنایع دستى کردهاى شمال خراسان مانند گلیم، خورجین، جوراب و شال نیز زیبایى خاص خورا دارا هستند. از مهمترین سوغاتى هاى استان خراسان مى توان به زعفران قائنات و جنوب خراسان، نبات و آبنبات بجنوردى، خشکبار، آجیل، ادویه جات و زرشک اشاره کرد.

استان مرکزى : سوغات استان مرکزى انواع مواد خوراکى از جمله انار انگور ،لبنیات، کشمش ،گردو، بادام، شیره انگور است و صنایع دستى مانند انواع فرش و قالیچه گلیم، معرق و گیوه است. 

استان همدان :مرکز صنایع دستى چرم استان در شهر همدان است. کیف، کفش، کمربند چرمى همدان از مرغوبیت و شهرت بالایى برخوردار است. از صنایع دستى رایج استان همدان، گیوه بافى است. گیوه، نوعى کفش نرم، سبک، مقاوم، خنک و ارزان قیمت است که رویه آن، از نخ پنبه اى تابیده شده و زیره آن، از چرم یا آجیده انتخاب مى شود. بافت رویه این کفش عمدتا در روستاهاى نهاوند و روستاى آرتیمان در تویسرکان و بافت زیر آجیده در ملایر رایج است.
شهرستان تویسرکان یکى از قطبهاى تولید گردو در کشور بوده و گردوى آن از مرغوب ترین انواع گردو در جهان است. از اواخر شهریورماه تا نیمه اول مهرماه هر سال درختان قطور و بلند گردو را با چوبهاى بلندى که "نیزه" خوانده مى شوند گردو تکانى مى کنند که منظره آن دیدنى و بسیار جالب است. صنعت سفالگرى و سرامیک سازى در شهر لالجین از توابع شهرستان بهار در 20 کیلومترى شهر همدان از رونق و شهرت بسزائى برخوردار است.

استان کهگیلویه و بویراحمد : دست بافته هاى عشایر استان مهمترین صنایع دستى استان را تشکیل میدهند قالى میدهند . قالى گبه گلیم گچمه (که ترکیبى از گلیم و قالى است) جاجیم و خورجین از جمله این دست بافته‌ها هستند که استفاده از رنگهاى طبیعى و شاد بهمراه نقوش از طبیعت آنرا زیبا و دل انگیز میسازد. انواع محصولات کشاورزى مانند گردو عسل روغن محلى لبنیات سیب انگور نیز از جمله سوغات این استان به شمار مى آیند. 

استان گلستان : محصولات صنایع دستى استان گلستان از طبیعت منطقه و نیازهاى خاص آن شکل گرفته است که برخى از آنها چون قالى ترکمنى در ایران بى نظیر است. در حال حاضر استان گلستان یکى از قطبهاى مهم تولید کننده فرش ترکمنى، قالیچه، پشتى، قارچین، گلیم، نمدبافى، گلدوزى، سوزن دوزى، ابریشم دوزى بر پارچه، زیور آلات ترکمنى ، ساختن آلات موسیقى، سبد بافى، ریسندگى و بافندگى الیاف، پارچه بافى و تولید وسایل چوبى است. از دیگرسوغاتى هاى این استان مى توان به شال و روسرى ترکمنى و خاویار اشاره کرد.
از بهترین جاها براى خرید صنایع دستى و سوغاتى بازار دائمى و قدیمى گرگان است که داخل بافت قدیمى شهر گرگان قرار دارد، همچنین بازار هاى روزهاى هفتگى نیز از مهمترین مراکز عرضه صنایع دستى وماهى هستند. 

استان گیلان :صنایع دستى به ویژه صنایع دستى روستایى نوعى فعالیت اقتصادى است که آمیختگى شدید آن با سنت ها عادات و بینش سازندگان و همچنین تاثیر محسوس محیط جغرافیایى در این صنعت موجب تمایز آن از فرآورده هاى مى شود. در نقاط مختلف گیلان و با توجه به فرهنگ هر منطقه صنایع دستى خاصى رواج دارد از جمله:
سفالگرى در املش و روستاى جیرده شفت، شال بافى که ویژه تالش ها و گالش ها است. چوموش دوزى یا چارق دوزى که در ماسوله رایج است. همچنین حصیر بافى و بامبو بافى،قالى و گلیم بافى و قلاب دوزى در مناطق مختلف استان رایج است. صنایع چوبى استان و دست ساختهاى هنرمندان گیلانى بسیار مورد علاقه گردشگران است که یکى از نمونهاى زیباى کار هاى چوبى، صندوق هاى مخصوصى به نام بولاکى است.
از دیگر سوغاتى هاى این استان مى توان به کلوچه لاهیجان و فومن، زیتون رودبار و برنج آستانه اشرفیه و چاى لاهیجان اشاره کرد. 

استان لرستان :با توجه به ترکیب جمعیتى عشایرى، روستایى و شهرى در استان و متناسب با نوع فعالیت آنها صنایع دستى نیز متفاوت و متمایز میباشد. اکثر دست ساخته ها و بافته هاى عشایرى و روستایى استان، سیاه چادر، قالى، گلیم، چیت، جاجیم بافى و رنگرزى میباشد که بیشتر جهت مصرف داخلى تولید مى نمایند و صنایع دستى شهرى استان خراطى، ورشو سازى، نمد بافى، قالى بافى و گلیم بافى میباشد.
که عمده سوغاتى هاى استان را تشکیل میدهد. عسل لرستان که از نظر مرغوبیت و ارزش غذایى در سطح بالایى میباشد یکى دیگر از محصولات سوغاتى استان بشمار میرود. 

استان مازندران :گلیم بافى، جاجیم بافى، ظروف سفالى، ظروف و مجسمه هاى چوبى و نمدبافى از مهمترین صنایع دستى استان مازندران محسوب هستند که عمدتا در نواحى کوهستانى استان تولید و در سراسر منطقه عرضه میشوند. در این میان محصولات چوبى و نمدبافى از شهرت بیشترى برخوردارند. برنج، مرکبات، مرباها و ترشیجات از مهمترین مواد غذایى هستند که بعنوان سوغاتى مازندران محسوب میشوند 

استان قزوین : سوزن دوزى، گلابتون دوزى، ساخت جعبه هاى آینه دار و حکاکى و قلمزنى از مهم ترین صنایع دستى استان هستند.فرش و سفال قزوین نیز معرف است. همچنین قزوین را پایتخت هنر خوشنویسى ایران نامیده اند. انواع شیرینى بویژه باقلوا و محصولات باغى مانند بادام، پسته، فندق، انگور، کشمش، انار سنگان، سیب، زردآلو، ذغال اخته و... از دیگر سوغاتى هاى قزوین به شمار میرودند. 

استان قم :فرش ابریشم: فرش ابریشم دستباف قم از نفیس ترین صنایع دستى است که از نظر رنگ آمیزى و طرح و نقشه اصیل ایرانى و کیفیت طرفداران بسیارى دارد. سفال و سرامیک: این هنر دستى، با سابقه دیرینه خود در طرح هاى خاص خود طرفداران زیادى در داخل و خارج از کشور دارد. منبت کارى چوب: نقوش و طرح هاى زیبایى است که بر روى انواع میز و صندلى و صنایع چوبى کنده کارى مى گردد و این صنعت دستى در قم به دست استادکارانى بسیار ماهر و زبردست ساخته مى شود. سوهان قم: از بهترین شیرینى هاى محلى استان بوده که به ذائقه تمامى مردم دنیا خوشایند است. این شیرینى از آرد، جوانه گندم، شکر، روغن، مغز پسته و بادام، هل و زعفران در دو نوع، لقمه اى و گل گرد تهیه مى شود. 

استان کردستان : مهمترین صنایع دستى استان شامل فرش، گلیم، سجاده، نمد، نازک‌کارى، زیورآلات کردى و آلات موسیقى است. فرش سنندج در نوع خود بى‌نظیر است و فرش و گلیم بیجار نیز معروفیت خاصى دارد. شاید بتوان گفت بعد از فرش، مهمترین سوغات استان صفحه شطرنج و سایر مصنوعات چوبى است که توسط هنرمندان حرفه‌اى این دیار ساخته و روانه بازار مى‌شود. 

استان کرمان :قالى کرمان که از نظر بافت و طرح بسیار زیبا و منحصر به فرد است از مهمترین صنایع دستى کرمان و ایران است . پته دوزى نیز که نوعى سوزن دوزى است در کرمان رواج دارد. پسته، انواع خشکبار، قوتو از جمله مهم ترین سوغاتى هاى کرمان است. 

استان کرمانشاه : نمدمالى در مناطق روستایى و شهرى رایج است. قصرشیرین و اسلام آباد غرب و سرپل ذهاب مراکز عمده نمدمالى است. گیوه کشى نیز در شهرها رواج دارد و گیوه هاى منطقه به واسطه سبکى، راحتى، خنکى، مقاومت و ارزانى معروف است. گلیم بافى از دیگر صنایع دستى رایج است .بهترین نوع آن در هرسین بافته میشود که به هرسینى معروف است. همچنین روغن کرمانشاهى و شیرینى کاک و نان برنجى از معروفترین سوغاتى هاى کرمانشاه هستند. 

استان زنجان : صنایع دستى و سوغاتى هاى مهم زنجان عبارتند از: انواع چاقو (قلم تراش، جیبى، دسته ملیله، کارد آشپزخانه و...) ملیله (انواع پایه هاى استکان، سینى، قاشق و چنگال غذا و چایخورى، کاسه، گلدان، قاب عکس و ...) چارق (نوعى کفش روفرشى بسیار زیباى زنانه) و فرش و گلیم دست باف. از کارهاى دستى بومى زنجان ساخت وسایل نقره اى و بندرت طلایى بصورت ملیله کارى است که در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در زمان رضاخان تعدادى از هنرمندان زنجانى به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند.
از دیرباز در سراسر ایران هرگاه سخن از زنجان به میان آید نقش چاقوهاى آن در اذهان پدیدار میگردد و در بسیارى از سرزمینهاى دور و نزدیک چاقوهاى ظریف و با دوام زنجان معروف است. فرش، گلیم و جاجیم زنجان از معروفیت خاصى برخوردارند. چارق دوزى یکى دیگر از هنرهاى دستى است که دستهاى ظریف هنرمندان زنجانى در تولیدشان مهارت ویژه اى دارند این چارقها مشخصا زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشریفاتى و تفننى دارد.و مناسبترین سوغات شهر محسوب میشود. 

استان سمنان :از صنایع دستى رایج در استان مى توان به انواع جاجیم، قالى، گلیم، قالیچه، سفره‌هاى قلمکار، سفال سرامیک و نمد اشاره کرد. پسته دامغان نیز از بهترین سوغاتى‌هاى این استان است. 

استان سیستان و بلوچستان :از جمله مهم ترین صنایع دستى این استان مى توان به حصیر بافب، سوزن دوزى و خامه دوزى و سفالگرى اشاره کرد. حصیر بافى:
با توجه به نى زارهاى اطراف دریاچه هامون7 ساخت انواع محصولات حصیرى از نوعى نى که در محل به نام "لوخ" معروف است در این مناطق رونق فراوانى دارد. همچنین در مناطق مرکزى و جنوب شرقى استان نیز از برگهاى نوعى نخل بنام محلى "داز" انواع محصولات حصیرى بافته مى شود. سوزن دوزى و خامه دوزى:
یکى از صنایع بسیار معروف این استان سوزن دوزى است که خاص زنان بلوچ است. محصولات سوزن دوزى تنوع بسیار دارد و از لباس و رومیزى تا وسایل تزئینى را در بر مى گیرد. خامه دوزى نیز شبیه سوزن دوزى است که در بافت محصولات از آیینه هاى ریزى براى تزیین استفاده مى شود. رومیزى ، کلاه، جلیقه و پیش سینه از جمله مهم ترین چیزهایى است که بر روى آنها خامه دوزى مى شود. سفال کلپورگان: در روستاى کلپورگان شهرستان سراوان سفالگرى سابقه شش تا هفت هزار ساله دارد. از ویژگى هاى خاص سفال گلپورگان آن است که اولا تنها زنان به سفالگرى اشتغال دارند. در ساخت ظروف و اشیاء سفالى از چرخ سفالگرى استفاده نمى شود و شکل دهى با دست است.

استان فارس  :ریسندگی، فلزکاری ،خاتم کاری، قالی بافی ،حصیربافی , منبت کاری کنده کاری ظروف سفالی گیوه دوزی نمد مالی خراطی چرم سازی ،سنگ تراشی و شیشه گری مهمترین محصول صادراتی و سوغاتی , خرما ، انجیر , آبلیمو ،مسقطی قالی گلیم گبه انواع ترش جات عرقیات سفید آب , کیسه حمام، حنا، لارستان ،انجیر و زعفران استهبان انارمهارلو مسقطی لارستان سفیدآب صنایع دستی و گیوه استهبان خرمای جهرم و آبلیموی جهرم. 

استان بوشهر :در حال حاضر شاخص ترین محصول صنایع دستى استان بوشهر گبه و گلیم صادراتى است که در مناطق وسیعى از شهرستانهاى استان رواج دارد. مهمترین مراکز گبه بافى در استان بوشهر عبارتند از: روستاهاى شول، کمالى، بهمنیارى، محمدصالحى، عباسى، فخرآورى، کلر و چهار روستایى از توابع شهرستان گناوه. پس از آن باید از عباى شترى بوشهر نام برد که در نوع خود منحصر به فرد میباشد و امروزه به مقدار بسیار محدودى تولید میگردد.
گرگوربافى، حصیربافى، سفال و سرامیک از دیگر صنایع دستى استان بوشهر هستند. محصولات دریایى(ماهى و میگو) و شیره خرما و ارده از سوغاتى این استان هستند. 

استان چهارمحال و بختیارى : فرش و گلیم چالشتر مراکز اتراق عشایر و روستاهاى استان چهارمحال و بختیارى محل تولید گلیم وجاجیم است. محل تولید این فرش شهرستان چالشتر و اکثر مراکز عشایرى است. فرش چالشتر با طرحهایى از قبیل خشتى، لچک ترنج، سرو و کاج، گل مینا، بى بى باف،کف ساده، بته اى و ...بافته مى شود. 

استان خوزستان : از مهم ترین صنایع دستى مى توان به عبابافى در شوشتر و اطراف آن اشاره کرد. 

منبع: iran-tourism.ir